روزمرگی سخت اهوازیها در آلودگی بیپایان؛ بحران نفسگیری که تمام نمیشود
✍️معصومه صالحی: اهواز- پایگاه خبری شیرین خبر _ آذر هنوز نیمه نشده، اما اهواز چندین هشدار پیدرپی آلودگی شدید هوا را پشت سر گذاشته است؛ وضعیتی که نه مدرسه برایش میماند، نه هوای سالم، نه صبر مردم. در خیابانهای شهر، دود و مه غلیظ به هم آمیخته و انگار هر روز صبح، اهواز در هالهای خاکستری از خواب بیدار میشود. پشت این هوای تیره، اما واقعیتی روشن است: بحران نفسگیری در اهواز ادامه دارد و هیچ نشانهای از توقف ندارد و باران هم انگار قرار نیست ببارد تا شاید کمی از این الودگی ها بکاهد.
پایگاه خبری شیرین خبر، شهری که روزگاری با رودخانههای پرآب و نخلستانهای انبوه شناخته میشد، حالا با لایهای از دود، غبار و گازهای سمی پوشیده شده است. در حالی که تنها طی یک سال، بنا بر اعلام دانشگاه علوم پزشکی اهواز، بیش از ۱۶۲۴ نفر جانشان را بر اثر پیامدهای آلودگی هوا از دست دادهاند، اما همچنان بی هیچ درایت و تدبیری از سوی مسئولان ؛ اهواز شاید بیش از هر زمان دیگری شبیه شهری است که میان زندگی و خفگی معلق مانده است. آلودگی هوا دیگر یک «موج» نیست، یک «فصل» نیست و حتی «بحران» هم نیست؛ تبدیل شده به زیست روزمرهی مردمی که هر صبح چشم باز میکنند و پیش از فکر کردن به نان، درس، کار یا آینده، نخست آسمان را نگاه میکنند تا بفهمند آیا امروز میتوان نفس کشید یا نه.
صبحهای خاموش اهواز
هنوز ساعت شش صبح نشده که چراغ خانه ها آرامآرام روشن میشود؛ روشنایی از آفتاب نیست. چراغهای زرد خانههاست که در میان دود خاکستری رنگ چشمک می زنند، بسیاری از مردم پیش از خروج از خانه گوشیشان را چک میکنند تا شاخص آلودگی را ببینند؛ عددی که برای اهوازیها دیگر فقط یک عدد نیست، بلکه حکم میکند روزشان چگونه خواهد گذشت.
در این میان، «ناصر»، کارمند ۵۲ ساله که چند سالی است به بیماری مزمن ریه دچار شده، به هوای دودی نگاه میکند. ماسک ضخیمش را روی صورتش جابهجا میکند و میگوید:«خودم با دود سروکار دارم، اما این هوایی که نفس میکشیم از دود هم بدتره. بعضی روزها وقتی تو اداره پلهها رو بالا میرم، حس میکنم ته نفسهام خالیه.»
داستان او فقط یکی از هزاران روایت مشابه است. اهواز در ماههای اخیر نه به خاطر گرما، نه به خاطر ریزگردهای فرامرزی، بلکه به دلیل مجموعهای از آلودگیها که از صنایع، مزارع، پسماندسوزی و مشعلهای نفتی میآید، روزهای سختی را پشت سر گذاشته است.
هجوم خاموش بیماران؛ آمارهایی که هر روز بزرگتر میشوند
دانشگاه علوم پزشکی اهواز اعلام کرده که مراجعه مرتبط با مشکلات تنفسی و قلبی افزایش چشمگیری داشته و در روزهای خاص، تعداد مراجعهکنندگان تا چند برابر بالا رفته است.آلودگی هوا که در سال ۱۴۰۱ پنجمین عامل مرگ کودکان زیر پنج سال بوده، امسال به عنوان دومین عامل مرگ کودکان معرفی شده است ؛ در یکسال گذشته بیش از ۱۰۰ هزار کودک زیر ۱۴ سال که به واسطه آلودگی هوا دچار مشکلات قلبی و تنفسی شده بودند، به مراکز درمانی مراجعه کردند. همچنین در نیمه نخست امسال، بیش از ۶۰ هزار نفر به دلیل عوارض قلبی – تنفسی ناشی از آلودگی هوا به مراکز درمانی مراجعه کردهاند.
دکتر مریم حدادزاده شوشتری عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز با بیان اینکه تردیدی وجود ندارد که با زندگی کردن در هوای آلوده سلامت انسانها به خطر میافتد، می گوید: مطالعات وزارت بهداشت نشان میدهد شیوع آسم در خوزستان دو برابر متوسط کشوری است که یکی از علتهای این مساله، مواجهه طولانیمدت با آلودگی هوا است. وی اضافه می کند در مورد نقش آلودگی هوا در بروز سرطان، باید گفت مواد معدودی به طور قطعی سرطانزا شناخته شدهاند که این مساله نیازمند بررسی بیشتر است.
«مصیب رفیعیپور»، مدیر امور بیماریها و مراکز تشخیصی درمانی دانشگاه جندیشاپور اهواز گفته است:سال گذشته ۳۳ هزار و ۷۴۹ بیمار عفونی تنفسی به بیمارستان کودکان ابوذر اهواز و ۶ هزار و ۴۵۲ مورد به بیمارستان رازی مراجعه کردند. در مجموع در بیمارستانهای وابسته به دانشگاه، مراجعه ۲۸۱ هزار و ۳۶۹ بیمار با علائم عفونت حاد تنفسی ثبت شد. در هشت ماهه امسال، مجموع مراجعهها به بیمارستانهای تابعه دانشگاه جندی شاپور اهواز ۱۲۹ هزار و ۷۹۳ نفر نفر بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل کمتر بوده است. البته در سه ماه آینده شاهد پیک مراجعه بیماران تنفسی عفونی به بیمارستانها خواهیم بود
مسئولان بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی جندیشاپور اهواز گزارش دادهاند که مراجعان با بیماری قلبی و تنفسی در مهر و آبان امسال نسبت به سال قبل بین ۱۵ تا ۲۵ درصد افزایش داشتهاند. یک پزشک بخش اورژانس بیمارستان گلستان میگوید:«در پیکهای آلودگی، اورژانس مثل روز حادثه میشود. تخت خالی پیدا نمیکنیم. بیشتر بیمارانی که میآیند، سابقه بیماری جدی ندارند؛ اما سه چهار روز هوای آلوده کافی است تا ریهشان از پا بیفتد.»
او میگوید در هفته دوم آذر، تنها در یک شیفت ۱۲ ساعته، بیش از ۸۰ بیمار تنفسی و ۳۰ بیمار قلبی پذیرش شدهاند.
علیرضا عامری، استاد دانشگاه و فعال محیط زیست، میگوید آثار این وضعیت صرفا در سرفههای روزانه یا سوزش چشمها خلاصه نمیشود، بلکه «با آسیبهای زیربنایی و ماندگار بر سلامت جامعه» روبهرو هستیم؛ آسیبهایی که آرام و بیصدا، ریه و قلب مردم را فرسوده میکند.
به باور او، وقتی آلودگی به یک وضعیت مستمر بدل شود و سالهای سال ادامه یابد، اثراتش بهمراتب مخربتر از بحرانهای مقطعی است. بسیاری از شهروندان حتی متوجه نمیشوند که سالهاست با مشکلات ریوی زندگی میکنند تا زمانی که در فعالیتهای سادهای مثل بالارفتن از پله یا پیادهروی روزانه، دچار تنگی نفس میشوند. عامری تأکید میکند که باید به نشانههایی که سالهاست نادیده گرفته میشود، توجه کرد.
براساس بررسیهای غیررسمی، سه حوزه نگرانکننده در سلامت استان خوزستان وجود دارد: «افزایش موارد سرطان، رشد بیماریهای ریوی و بالارفتن آمار تولد نوزادان با نقصهای مغزی و قلبی. به گفته او، اگر متولیان امر مقایسهای میان وضعیت خوزستان با میانگین کشوری و جهانی انجام دهند، «زنگ خطری به صدا درمیآید که سالهاست از آن غفلت شده است».
بچههایی که به جای مدرسه، به مطب میروند
در محله «پاداد»، پدر ۳۵ سالهای به نام «ایوب» پسر ششسالهاش را در آغوش گرفته و به درمانگاه میآورد. پسرک سرفههای خشک و پشتسرهم میکند. ایوب میگوید:«از اول پاییز، بیشتر روزها مدرسه نرفته. هر بار هوا تیرهتر میشه، سرفههاش شروع میشه. دکتر میگه ریههاش مشکل پیدا کرده و این هوا براش سمّه.»
دانشگاه علوم پزشکی اهواز اعلام کرده که کودکان زیر ۶ سال، اکنون «بزرگترین گروه آسیبپذیر» در مقابل آلودگی هستند. بر اساس آمار رسمی، در سال جاری، مراجعه کودکان با علائم تنفسی ۴۹ درصد افزایش داشته است.
از طرفی آلودگی هوا و تعطیلی مدارس معظلی که نگرانی خانواده ها را بیشتر کرده است؛ عضو کمیسیون آموزش مجلس شورای اسلامی با اشاره به تداوم آلودگی شدید هوا در خوزستان و تعطیلیهای پیاپی مدارس، می گوید: آلودگی هوا بر آموزش و کیفیت یادگیری در مدارس خوزستان تأثیر مستقیم داشته و موجب افت کیفیت تحصیل شده است.
سید محسن موسویزاده با انتقاد از وضعیت بحرانی آلودگی هوای خوزستان گفته است: از آغاز سال تحصیلی تاکنون روزهای بسیاری مدارس به دلیل آلودگی یا شرایط ناسالم جوی تعطیل یا غیرحضوری شدهاند. این شرایط برای دانشآموزان، خانوادهها و معلمان قابل تحمل نیست و نشاندهنده نبود یک برنامه جامع و پایدار در مدیریت زیستمحیطی استان خوزستان است.
وی تاکید می کند: اقدامات دولت در زمینه مقابله با آلودگی مستمر خوزستان غیرقابل دفاع است و شخص رئیسجمهور در برابر این وضعیت بغرنج و غیرقابل تحمل مسئول است. مردم خوزستان دیگر تحمل وعدههای بیثمر و گزارشهای غیرواقعی را ندارند. به رئیس جمهور گفتهایم مسئولیت این موضوع متوجه شخص شما است که باید آن را پیگیری کنید، با وزارت امور خارجه، کشور عراق و سازمان ملل رایزنی داشته باشد چرا که دود آسمان خوزستان به دلیل آتش سوزیهای بخش عراقی تالاب هورالعظیم است.
این نماینده همچنین به آلودگی فلرهای نفتی اشاره می کند:وزارت نفت چند روز گذشته قراردادی با شرکت چینی منعقد کرد که مقرر شد ۳۰ مشعل در ۱۸ ماه در محدوده اهواز و گچساران خاموش، گاز آنها جمع آوری و صادر شود.همچنین شرکت نیشکر نیز با تذکراتی که به آنها داده شد و آنها کارهایی انجام دادهاند، بنابراین اکثر آلودگیهایی که این روزها در آسمان خوزستان شاهد آن هستیم ناشی از دود بخش عراقی هورالعظیم است.
موسوی می گوید: در تذکرم به رئیس جمهور گفتهام اگر جلو این مسائل گرفته نشود، حلبچه ای دیگر در راه خوزستان است زیرا بستر هورالعظیم مملو از آلودگیهای زمان جنگ است و این دودها خطرناک هستند.
آتشهایی که خاموش نمیشوند
هورالعظیم امسال تقریباً تمام تابستان و پاییز را با آتش گذراند. هرچند بخش ایرانی تالاب تلاش شد ترمیم شود، اما آتشسوزیهای مکرر در بخش عراقی، دود سنگینی را به آسمان اهواز فرستاد. در بسیاری از روزها، جهت باد، دود را مستقیماً به سمت مرکز استان میآورد.
اما هورالعظیم تنها عامل دود نبود. طبق اعلام محیطزیست، حدود ۲۵ هزار هکتار از مزارع نیشکر، نخلستانها و زراعتهای فصلی اطراف اهواز در نیمه دوم سال طعمه آتش شدند؛ از آتشزدن علفهای خشک تا سوزاندن بقایای کشاورزی.
تا چند سال پیش، اکثر گزارشها، صنایع نفتی را بزرگترین منبع آلودگی میدانستند. اما حالا طبق آخرین دادههای ادارهکل محیط زیست خوزستان، ۶۶ درصد انتشار آلایندهها به بخش حملونقل نسبت داده شده است.این تغییر باعث شد بسیاری از کارشناسان از «افزایش نقش بنزین غیراستاندارد» سخن بگویند.
از ۱۹ آبان، طبق اعلام استانداری، بنزین یورو۴ دوباره در شهر توزیع شده و قرار است سهم آن افزایش پیدا کند؛ اما ظرفیت فعلی فقط یکسوم نیاز واقعی استان را پوشش میدهد.
یک کارشناس حملونقل در اهواز میگوید:«شما هر چقدر هم فلرها رو کنترل کنید، وقتی روزانه دهها هزار خودرو با بنزین غیراستاندارد فعالیت میکنن، PM۲.۵ و CO در هوا بالا میمونه.»
با وجود اینکه سهم حملونقل در برخی آلایندهها بیشتر شده، اما نقش فلرهای نفتی همچنان در آلایندههای بسیار خطرناک تعیینکننده است.بهویژه در انتشار گازهای گوگردی که طبق اعلام محیطزیست، ۹۹ درصد آن از صنایع نفتی اهواز میآید.در منطقه «کریت کمپ»، روزانه حدود ۱۵ میلیون فوت مکعب گاز همراه سوزانده میشود.هر بار که برق واحدهای نفتی قطع میشود، شعله فلر دو تا سه برابر میشود و حجم عظیمی از H₂S و SOx وارد هوا میکند.
«صغری رستمی»، رئیس محیطزیست اهواز، اخیراً گفته بود:«سازمان محیطزیست هیچکدام از گزارشهای کاهش انتشار صنایع نفتی را تأیید نکرده، چون اثرش در هوا دیده نمیشود.»او تأکید کرده که برخی مصوبات خاموشسازی فلرها چندین بار به تعویق افتاده و «هیچ توضیح دقیقی» درباره علت تأخیرها ارائه نشده است.
آمار هولناک مرگومیر؛ ۱۶۲۴ مرگ تنها در یک سال
بر اساس اعلام رسمی دانشگاه علوم پزشکی اهواز، در سال گذشته ۱۶۲۴ نفر در خوزستان بر اثر پیامدهای آلودگی هوا جان باختهاند.این یعنی روزانه ۴ تا ۵ مرگ مستقیماً مرتبط با کیفیت هوا.
در میان این آمارها، سهم بیماریهای قلبی رو به افزایش است. پزشکان اهواز میگویند تغییر الگوی بیماریها نشان میدهد که آلودگی هوا دیگر فقط «ریه» را درگیر نمیکند؛ بلکه بهطور مستقیم روی رگها، قلب، فشار خون و سیستم عصبی اثر میگذارد.
مصوبات بیاثر؛ تکرار جلساتی که چیزی را تغییر نمیدهند
در سه ماه گذشته، کارگروههای اضطراری یکی پس از دیگری تشکیل شدهاند.
نتیجهها چه بوده؟ممنوعیت سوزاندن مزارع؟ اجرا نشده.
الزام صنایع به پایش آنلاین؟ در چند ماه گذشته فعال نبوده.
جمعآوری گازهای مشعل؟ بار دیگر به تأخیر افتاده.
درمان رایگان بیماران تنفسی؟ فقط در برخی ساعات محدود اجرا شد.
یکی از اعضای کارگروه هوای پاک اهواز که نخواست نامش گفته شود، میگوید:«جلسات ما بیشتر جنبه گزارشگیری دارد. تصمیمات عملیاتی که نیاز به اقدام فوری دارد، معمولاً اجرا نمیشود یا نهادهای مسئول آن را جدی نمیگیرند.»
چشمانداز اهواز؛ شهری که اگر مدیریت نشود، مهاجرت ادامه خواهد داشت
مسئولان استان بارها از «افزایش مهاجرت» در سالهای اخیر گفتهاند.آلودگی هوا، بهویژه برای خانوادههایی که کودک خردسال یا بیمار دارند، یکی از دلایل اصلی این مهاجرتهاست.
یک معلم دبستان در منطقه کیان پارس میگوید:«از ۲۹ دانشآموز کلاس من، امسال پنج نفر به شهرهای شمالی و مرکزی کشور نقلمکان کردند. والدینشان گفتهاند به خاطر آلودگی هواست. این فقط کلاس من نیست؛ در مدارس دیگر هم همین اتفاق میافتد.»
با تمام تلخیها، مردم اهواز هنوز ایستادهاند. گروههای مردمی در شبکههای اجتماعی هر روز آمار غیررسمی کیفیت هوا را منتشر میکنند.انجمنهای محیطزیستی، تلاش میکنند مزارع و پسماندسوزی را گزارش کنند.جوانانی هستند که با پهپاد، آتشسوزیهای تالاب را ثبت میکنند تا فشار عمومی برای مهار آنها بیشتر شود.با همه اینها، شهر همچنان نیازمند تصمیمهایی است که از «جلسه» بیرون بیاید و وارد «عمل» شود؛ تصمیمهایی که سالهاست به تعویق افتادهاند.
زندگی در اهواز و بهای سنگین
اهواز امروز تنها با یک مشکل مواجه نیست؛ بلکه با ترکیبی از بحرانها که همزمان فعالاند:
فلرینگ گسترده و کنترلنشده
سوزاندن مزارع و پسماندها
کاهش کیفیت سوخت
آتشسوزیهای تالاب
ترافیک سنگین و ناوگان فرسوده
ضعف در اجرای مصوبات
نبود پایش شفاف و دقیق
این ترکیب، کیفیت هوای اهواز را از یک «چالش» فراتر برده و به تهدیدی برای سلامت عمومی تبدیل کرده است.
اهواز هنوز زنده است؛ اما هر روز بهای سنگینی برای نفس کشیدن میدهد. و تا زمانی که تصمیمهای درست گرفته نشود، این شهر هر صبح از خواب بیدار می شود اما نفسش نخواهد رسید.