بررسی چالش‌های اجتماعی در اهواز؛فرصتی برای بازاندیشی
بررسی پدیده حاشیه‌نشینی، بیکاری و چالش‌های اجتماعی در مرکز ثقل جنوب غرب کشور
نویسنده: امینا قطبی
شیرین خبر- شهر اهواز، یکی از کلانشهرهای مهم ایران و مرکز استان خوزستان، با وجود منابع عظیم نفت، گاز و صنایع سنگین، درگیر بحران‌های اجتماعی قابل‌توجهی است. یکی از عمیق‌ترین این بحران‌ها، گسترش فزاینده‌ی حاشیه‌نشینی و نرخ بالای بیکاری به‌ویژه در میان جوانان است که بر کیفیت زندگی، نظم اجتماعی و امنیت شهر اثر مستقیم گذاشته‌اند.
حاشیه‌نشینی؛ بحرانی‌ترین وضعیت در میان کلانشهرها
بر پایه آمارهای رسمی، در سال ۱۳۸۸ جمعیت اهواز ۱٬۰۳۸٬۹۸۰ نفر اعلام شده بود که حدود ۴۰۰٬۰۰۰ نفر از آن‌ها در مناطق حاشیه‌ای سکونت داشتند. این عدد معادل بیش از ۳۵ درصد جمعیت کل شهر است و اهواز را از این نظر در رده‌ی بحرانی‌ترین کلانشهر کشور قرار می‌دهد.
مطالعه‌ای بر ۸ منطقه حاشیه‌نشین اهواز نشان می‌دهد که این محلات با کمبود شدید در زیرساخت‌های شهری، خدمات آموزشی، بهداشتی، رفاهی و اشتغال‌زایی روبه‌رو هستند. ضعف برنامه‌ریزی شهری، ناهماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی، و نبود طرح جامع توسعه اجتماعی باعث شده تا شکاف بین مرکز و حاشیه، به نارضایتی عمومی و بروز آسیب‌های اجتماعی بینجامد.
بیکاری؛ ریشه فقر و آسیب
نرخ بیکاری استان خوزستان طبق آمار رسمی ۱۱.۶ درصد اعلام شده که از متوسط کشوری بالاتر است. این رقم در مناطق کم‌برخوردار و در میان جوانان به شکل محسوسی بالاتر است.
بیکاری مزمن نه‌تنها سبب فقر مالی می‌شود، بلکه انگیزه‌های مشارکت اجتماعی را کاهش داده، و زمینه‌ساز گرایش به اعتیاد، مشاغل غیررسمی پرخطر و مهاجرت‌های ناپایدار می‌شود.
آسیب‌های ناشی از شرایط موجود
ترکیب «بیکاری + حاشیه‌نشینی» زمینه‌ساز موارد زیر شده است:
• افزایش کودکان کار و ترک تحصیل در مقاطع دبستان و راهنمایی
• رشد خشونت‌های خانگی و درگیری‌های خیابانی
• گسترش اعتیاد به‌ویژه در میان نوجوانان
• کاهش اعتماد اجتماعی و گسترش ناامنی ذهنی و عینی در محلات حاشیه‌ای
از بحران تا بهبود؛ چه باید کرد؟
بازآفرینی شهری با رویکرد عدالت‌محور
نوسازی و بهسازی مناطق حاشیه‌ای باید با مشارکت مستقیم ساکنان انجام شود. ارائه خدمات عمومی مانند آب، برق، بهداشت و آموزش به‌صورت رایگان یا با هزینه‌های حداقلی می‌تواند کیفیت زندگی را به‌طور چشمگیری بهبود بخشد.
اشتغال‌زایی منطقه‌ای با تأکید بر مهارت‌آموزی
راه‌اندازی مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای، ارائه تسهیلات برای مشاغل خرد و خانگی، و هدایت سرمایه‌گذاری‌ها به سوی مناطق محروم از جمله اقداماتی است که می‌تواند نرخ بیکاری را کاهش دهد.
تقویت مدیریت یکپارچه شهری
وجود نهادهای متعدد و موازی در حوزه برنامه‌ریزی شهری، مانع از اجرای مؤثر سیاست‌ها شده است. تشکیل یک نهاد هماهنگ‌کننده می‌تواند به مدیریت بهتر بحران حاشیه‌نشینی کمک کند.
افزایش دسترسی به خدمات فرهنگی و اجتماعی
ساخت کتابخانه‌ها، فضاهای ورزشی، خانه‌های سلامت و مراکز مشاوره در محلات حاشیه‌ای، زمینه‌ساز کاهش آسیب‌های اجتماعی و افزایش سرمایه اجتماعی خواهد بود.
اجرای طرح‌های حمایتی برای اقشار آسیب‌پذیر
ارائه حمایت‌های هدفمند به خانواده‌های کم‌درآمد، زنان سرپرست خانوار، کودکان بازمانده از تحصیل و سالمندان، می‌تواند گام مؤثری در کاهش شکاف اجتماعی باشد.